Tematy : herb miasta Iława / kalendarium Iławy / pocztówki dawnej Iławy / zabytki Iławy / Iława dawniej i dziś / browary i rozlewnie Iławy / dworzec kolejowy Iławy
Kanał Elbląski, pochylnia Buczyniec.
Bukowy las, zatoka Widłągi.
Żaglówki w porcie, OW Jażdżówki.
Śladami przeszłości, wieś Sampława.
<
>
Iława, miasto z błota
W herbie Iławy widnieje postać Matki Boskiej w czerwono-niebieskich szatach z gołym Dzieciątkiem na ręku, która siedzi na tronie w złotej bramie miasta, na niebieskim tle.
Herb miasta Iławy został zatwierdzony znowelizowaną uchwałą Rady Miejskiej z 28 maja 1998 r.
Iława leży na pograniczu d. Prus Królewskich i Książęckich, Prus Zachodnich i Wschodnich, Warmii, Mazur i Pomorza Nadwiślańskiego. Nazwa miasta wywodzi się od pruskiego słowa ilis, co znaczy czarny. W języku łotewskim oznacza błoto lub bagno. I tak, bałtosłowiańskie słowo ilu lub ilo znaczy zarówno czarny, brudny, jak i błoto bądź muł. Etymologia nazwy miasta związana jest z bagnistą okolicą lub też z czarnym kolorem tafli Jezioraka.
Najstarsza forma nazwy Iławy to łacińskie Ylavia. Ta właśnie forma pojawiła się na dokumencie lokacyjnym z 1317. W późniejszych dokumentach z 1333 oraz 1334 pojawia się Ylav, natomiast w dokumencie z 1338 odmiana Ylau. W XV wieku pojawiła się forma Ylow oraz Ylow Thethonicalis. W latach 1430 i 1438 dokumenty, które wystawił komtur dzierzgoński mówiły o Deutschen Ylaw. W latach 1443, 1457 oraz 1458 miasto nazwano Ylaw, a w 1456 pojawiła się forma Ilau, następnie w 1459 zmieniono ją na Eylaw. W 1457 pojawiła się nazwa Deutze Eylau, a w 1468 jej inna forma Dwetsch Eylau. Między XVI a XVII wiekiem w występują nazwy Teutschen Eylau, Deutscheneylau oraz Theuto Ilavia. W XVIII wieku przyjęto powszechnie obowiązującą aż do 1933 r. formę Deutsch Eylau. 1 stycznia 1934 r. zmieniono oficjalną nazwę na Stadt Deutsch Eylau. Od 1945 r. oficjalna nazwa miasta to Iława.
Największy rozwój miasta przypada na wiek XIX. W 1860 r. oddano do użytku drogę wodną łączącą Iławę z Elblągiem i Ostródą, a rozbudowa linii kolejowej w 1872 r. do Torunia i Ostródy, następnie w 1876 r. do Malborka i Gdańska spowodowała dalszy rozwój miasta. W drugiej połowie XIX w. Iława stała się już na tyle znaczącym ośrodkiem miejskim, że obrano ją na siedzibę sądu obwodowego oraz urzędu celnego.
Kalendarium Iławy
1249 - Krzyżacy zajęli teren dzisiejszej Iławy, należący pierwotnie do Pomezan.
1305 - Sieghard von Schwartzburg, komtur z Dzierzgonia założył w miejscu staropruskiej osady Ylavia, obecną Iławę.
1317 - Komtur dzierzgoński Luter von Braunschweig potwierdził przywilej lokacyjny z 1305.
1340 - Iława przechodzi z komturii dzierzgońskiej do ostródzkiej.
1454- Iława wraz z Ostródą wstąpiła do Związku Pruskiego.
1466 - Na mocy pokoju toruńskiego południowa Pomezania wraz z Iławą pozostała pod panowaniem Krzyżaków, jednak już jako lenno polskie.
1513 - Miasto zostało przekazane w dzierżawę (do 1521) biskupowi pomezańskiemu Hiobowi
von Dobeneck.
1517 - W pobliżu Bramy Polskiej wybudowano szpital.
1520 - Iławę zajęły wojska polskie.
1522 - Albert Hohenzollern obdarował braci Pawła i Wolfa Fasoltów starostwem iławskim.
1526 - Do Iławy przybył pierwszy proboszcz ewangelicki, Georg Link.
1540 - Pierwszym, potwierdzonym w dokumentach, burmistrzem Iławy był Nickiel Heiner.
1547 - Starostwo iławskie kupił za 19 tysięcy marek starosta ostródzki i miłakowski, Wolf von Kreytzen.
1576 - W Iławie mieszkało 410 osób.
1651 - Pożar miasta.
1676 - W Iławie jest apteka.
1678 - Pożar miasta.
1686 - Kolejny pożar miasta.
1690 - Ród von Kreytzena sprzedał starostwo Iławskie za 33 tysiące guldenów polskich staroście dobrowieńskiemu, Ernestowi Finck.
1693 - Remont murów obronnych.
1700 - Iława ma dwa hotele, jednopokojowy "Biały Łabędź" i dwupokojowy "Czarny Orzeł".
1706 - Najgroźniejszy pożar miasta, spłonął m.in. ratusz, szpital, browar, szkoła.
1726 - Za kwotę 140 talarów wybudowano nowy browar.
1736 - Dzięki decyzji króla Prus, Iława uzyskała samodzielne sądownictwo, niezależne od dziedzicznych starostów miasta.
1750 - W Iławie jest lekarz.
1752 - Zmarł dziedziczny właściciel Iławy, Wilhelm Albrecht von Finckenstein.
1758 - W Iławie, przez cztery lata stacjonowały wojska rosyjskie, których utrzymanie spadło na mieszkańców.
1772 - W Iławie było 924 mieszkańców stałych i 128 żołnierzy garnizonu.
1784 - Właściciel starostwa iławskiego, Konrad Albrecht Friedrich Finck von Finckenstein sprzedał je hrabiemu Karolowi Ludwikowi Aleksandrowi von Dohna - Schlodienowi.
1790 - Powstała szkoła dla dziewcząt.
1805 - wyprodukowano 1272 beczułki piwa i 270 antałków gorzałki.
1806 - w mieście stacjonowało 17 000 żołnierzy francuskich.
1808 - W Iławie mieszkało m.in. 43 szewców, 20 sukienników, 8 krawców, 5 kołodziejów, 5 kowali, 4 ślusarzy, 3 tokarzy, a także aptekarz i chirurg.
1817 - Wybudowano więzienie.
1831 - Epidemia cholery, zmarło 205 osób.
1848 - Jeziorak stał się wyłączną własnością miasta.
1860 - Oddano do użytku iławską odnogę Kanału Ostródzko-Elbląskiego.
1872 - Otwarto linię kolejową łączącą Toruń-Iławę-Ostródę-Wystruć.
1875 - Zaczęła się ukazywać się gazeta "Deutsch-Eylauer Zeitung".
1891 - Powstała szosa Iława - Ostróda.
1897 - W Iławie powstała sieć gazownicza.
1898 - Początek iławskich wodociągów.
1899 - Drewniany most przez jezioro w Iławie zastąpiono żelaznym.
1900 - W Iławie było 351 zakładów przemysłowych i warsztatów rzemieślniczych.
1900 - Wybrukowano Staafelderstrasse (obecnie Dąbrowskiego).
1900 - Powstał stały most na Iławce.
1900 - Rozbudowano gazownie miejską.
1900 - Dalsze, stopniowe uruchamianie w Iławie wodociągów i kanalizacji.
1902 - Powstała miejska kasa oszczędności.
1902 - Nad Jeziorakiem powstało kąpielisko miejskie.
1908 - W tzw. małym lesie wybudowano muszlę koncertową i restaurację.
1910-1912 - Wzniesiono, kosztem 200 tys. marek, neobarokowy ratusz.
1913-1914 - Trwają przygotowania miasta do wojny. Powstają liczne koszary wojskowe, blokhausy i inne fortyfikacje. Stacjonuje 45 tys. żolnierzy.
1920 - Po przegranej przez Niemcy, I w. światowej, przed zbliżającym się terminem plebiscytu, powstała mieszana Straż Bezpieczeństwa, złożona ze 105 Niemców i 45 Polaków.
1920 – Plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu - w Iławie "za Polską" opowiedziało się 235 osób, czyli 5% głosujących, 50 osób w Prabutach, a 8 osób w Suszu.
1925 - Oddano do użytku 17 domów, w których było 161 mieszkań.
1927 - Otwarto kąpielisko miejskie.
1930 - Początek działalności NSDAP.
1932 - Codziennie z dworca kolejowego w Iławie odjeżdżały cztery pociągi do Berlina, osiem do Malborka i po jednym do Warszawy i Wrocławia. Kursowały też autobusy do Kisielic i do Zalewa.
1936 - Ok. 80% mieszkańców Iławy miało kanalizację w mieszkaniach.
27.03.1936 - sterowce LZ 129 "Hindenburg" i LZ 127 "Graf Zeppelin", w ramach akcji agitacyjnej przyłączenia Nadrenii do Niemiec, krążą wookół i nad Iławą .
1939 - Po Jezioraku pływają dwa statki osobowe, jeden towarowy, zawijają statki z Ostródy i z Elbląga.
1939 - W Iławie były cztery tartaki, dwie cegielnie, krochmalnia, fabryka mebli, fabryka papy, zakład naprawy maszyn rolniczych, wytwórnia octu, młyn i browar.
1939 - Powstał, naprzeciwko dworca kolejowego obóz karny, będący filią więzienia w Sztumie.
Po I wojnie światowej zgodnie z jednym z postanowień traktatu wersalskiego 11 lipca 1920 na Warmii i Mazurach odbył się plebiscyt, decydujący o przynależności Iławy do Niemiec. Za przynależnością do Polski opowiedziało się tylko 5% głosujących. Była to porażka strony polskiej. Tuż przed II wojną światową wdrażano program robót publicznych, który w znacznym stopniu zmniejszył bezrobocie. Dzięki temu popularność w mieście zdobyła nazistowska partia NSDAP.
Zdjęcia, pocztówki dawnej Iławy.
... panorama Iławy
... centrum Iławy , po lewej poczta, po prawej budynek szkoły
... restauracja Scholtenberg na Wielkiej Żuławie
... ulica Cesarska (Kaiserstrasse), przy ratuszu
... spacer nad brzegiem Jezioraka
... restauracja otwarta 6 czerwca 1927 roku na plaży miejska w Iławie
... kąpielisko miejskie w okolicach dzisiejszej restauracji Kormoran
... kawa na tarasie restauracji nad brzegiem Jezioraka
... regaty żeglarskie na Jezioraku
... regaty wioślarskie na Jezioraku
... członek sekcji wioślarskiej w Iławie
... Mały Jeziorak , przesmyk pod mostem na Jeziorak
... plebania i kościół ewangelicki w Iławie
... skrzyżowanie przy budynku Poczty Głównej
... budynek Poczty Głównej w Iławie
... pomnik w Iławie ku czci żołnierzy 59 reg. piechoty poległych w czasie I w.św.
... powrót wojsk niemieckich do Iławy po wygranym plebiscycie przez Niemcy
... ratusz w Iławie przy ul. Kaiserstrasse, dziś Niepodległości
... ratusz w Iławie zbudowano w latach 1910 - 1912 za ok. 300.000 marek
... zachodnia część starego miasta Iławy
... ulica Adolfa Hitlera w Iławie, wcześniej Parkowa, dzisiejsza Sienkiewicza
... ulica Cesarska (Kaiserstrasse) Iławie
... ulica Dworcowa, dziś rozwidlenie ulic Król. Jadwigi i J. III Sobieskiego
... Iława, ul. Zamkowa, w tle budynek dzisiejszej plebanii przy Kościele
1945 - Iławę zdobyła Armia Czerwona.
1945 - Powstała Spółdzielnia Spożywców "Mazur", otwarto aptekę i Przychodnię Leczniczą.
1945 - Z powiatu suskiego (iławskiego) wyjechało za Odrę 1840 Niemców.
1945 - Według szacunków Iława była zniszczona w 85%.
1946 - Zaczęły działać wodociągi, zakład energetyczny.
1946 - Wycofały się wojska radzieckie.
1948 - Odremontowano stadion miejsk.i
1948 - W Iławie mieszkało 5506 osób.
1949 - Powstało pogotowie ratunkowe.
1950 - Otwarto w Iławie kino "Lenino".
1953 - Utworzono Państwowy Ośrodek Maszynowy.
1969 - Iława zdobywa I miejsce w konkursie na najlepiej przygotowaną do sezonu turystycznego miejscowość w województwie.
1970 - Iława liczyła 16 192 osób.
1980 - Iława liczyła 22 481 mieszkańców.
1985 - Iława miała 27 764 mieszkańców.
1990 - W mieście żyło 32 086 osób.
1992 - Nadano pierwszą audycję "Radia Iława".
1994 - Po raz pierwszy zoorganizowano Międzynarodowy Festiwal Jazzu Tradycyjnego "Złota Tarka".
1995 - Festiwale jazzowe zaczęły się odbywać w nowym amfiteatrze, któremu nadano imię Louisa Amstronga.
1996 - Zoorganizowano pierwszy festiwal pieśni żeglarskiej "Jeziorak Szanties".
1996 - Odbyły się Ogólnopolskie Regaty Żeglarskie "O błękitną wstęgę Jezioraka".
1999 - Miasto liczyło 33 750 mieszkańców.
2009 - Miasto liczy 32 349 mieszkańców.
W wyniku działań wojennych w 1945 r. miasto zostało w znacznym stopniu zniszczone. Z tego powodu oraz burzliwych dziejów miasto nie posiada cennych zabytków. Z nielicznych budynków jakie przetrwały do dnia dzisiejszego na uwagę zasługują:
Kościół p.w. Przemienienia Pańskiego,
neobarokowy Ratusz z XIX w.,
neogotycki Dworzec Kolejowy z XIX w, odbudowany w 2012 r. z ogromną starannością, zachowaniem wszelkich szczegółów architektonicznych,
Wieża Ciśnień - neogotyk z 1905r,
neoklasycystyczna Hala Miejska - obecnie KINO,
neogotycka Szkoła Podstawowa nr 1,
Wille i Kamienice eklektyczne i secesyjne.
Młyn Wodny na rzece Iławce, najstarszy młyn w regionie, datowany na 1317 r.
Wraz z budynkami zniszczeniu uległy dzieła stanowiące ich wyposażenie: malarstwo, rzeźba, sztuka użytkowa. W gotyckim kościele z XIV w. ocalał rokokowy ołtarz główny, wieża i dzwon z 1740 r. W 1976 r. do Iławy przewieziono barokowe rzeźby z XVIII w. ze zniszczonego pałacu w Kamieńcu.
Fotografie miejsc starej i dzisiejszej Iławy. Pomysł i zdjęcia pochodzą ze świetnego albumu "Iława wczoraj i dziś" - Rafała Kociędy
... dzisiaj Iława to piękne rozwijające się miasto
... Iława, ul. Bahnhofstrase, przejazd kolejowy na pierwszym planie
... Iława, widok obecny, ul. Królowej Jadwigi, przejazd kolejowy
... Iława, płd.-zach. narożnik rynku, widoczny browar Ostdeutschem Brauhaus
... Iława, płd.-zach. narożnik rynku, stan obecny
... Iława, zbieg Kaiserstrase, Osterodestrase, Oberwallstrase i Bahnhofstrase
... dziś to ulice Niepodległości, Kościuszki, Jagiellończyka, Królowej Jadwigi
... kąpielisko miejskie w Iławie uruchomione 6 czerwca 1927 r.
... Iława, stan obecny, po wielokrotnych przebudowaniach
... ulica Löbauerstrase w Iławie, po prawej Hotel Central
... dzisiaj to ulica Królowej Jadwigi, po prawej Galeria Jeziorak
... zdjęcie nadbrzeża z grobli łączącej Mały i Duży Jeziorak
... obecnie jest tu przystań Hotel 110, wczesniej kolejarski ośrodek Perkoz
... w 1922 r. zbudowano schronisko dla niem. organizacji młodzieżowych
... obecnie to przystań żeglarska Omega w Iławie
... ulica Parkstrase w Iławie
... Iława, widok obecny, ulica Sieńkiewicza
... płn. strona rynku, na pierwszym planie sklep Ludwiga Schilkowskiego
... w latach 1968-72 na tym miejscu wybudowano osiedle mieszkaniowe
... ulica Kaiserstrase, po lewej ogrodzenie nieistniejącego cm. ewangelickiego
... dzisiaj jest to ulica Niepodłegości, na miejscu cmentarza jest park
... ratusz miejski nieco zmieniony i odbudowany w 1998 r.
... oryginalny, posrebrzany, odzyskany łańcuch burmistrza Bruno Grzywacza
Według dostępnych materiałów, w Iławie, w 1945 roku działały dwa browary i kilka rozlewni piwa. Szacuje się, że było ich co najmniej piętnaście.
... rynek Iławy, widoczny budynek browaru Ostdeutschem Brauhaus
... butelki Bergschloss Brauerei Dt. Eylau
... porcelanki Bergschloss Brauerei Dt. Eylau
... porcelanki browaru Bruno Wichert Dtsch. Eylau
... porcelanka C. Krause Mineralwasserfabrik Dt.Eylau
... porcelanka browaru Eduard Mehl Dt. Eylau
... porcelanki browaru Emil Döhring Deutsch-Eylau
... porcelanki browaru Emil Schulz Dt. Eylau
... porcelanka browaru H. Bentau Dt. Eylau
... porcelanki Bierverlag Hermann Kienapfel Dt. Eylau
... porcelanki MineralWasser Fabrik Hugo Nieckau Dt. Eylau
... butelki MineralWasser Fabrik Hugo Nieckau Dt. Eylau
... porcelanki browaru J. Bromberg Dt. Eylau WPR
... porcelanka browaru A. Olschewski Dt. Eylau
... porcelanki Ostdeutsches Brauhaus Dt. Eylau
... porcelanki Ostdeutsches Brauhaus O. Grosse Dt. Eylau
... porcelanki browaru Wilhelm Lumpe Dt. Eylau
... porcelanka browaru Wilhelm Rhode Dt. Eylau
... to tu, podczas budowy restauracji natrafiono na porcelanowe korki
Według bloga mazuryzachodnie.blogspot.com, do 1945 r. w Iławie działało przynajmniej 15 browarów i rozlewni piwa, a w całej prowincji było ich podobno 410.
Brauerei F. Boettcher, 1870 - 1895
Brauerei Eppinger 1870 - 1888
Brauerei Loesekraut - 1897
Brauerei Louis Döhring - 1898
Ostdeutsches Brauhaus, GmbH (g: 1876) 1900 - 1914
Brauerei Erich Boldt 1912 - 1914
Brauerei Bergschloss C. Tolcksdorff - 1924
Brauerei Hermann Bazmüller - 1930
Ostdeutsches Brauhaus, Inh. Otto Grosse - 1945
Oprócz browarów i rozlewni piwa, istniało także wiele rozlewni, wina, wody mineralnej i oranżad. Do najbardziej znanych należała rozlewnia win i likierów Friedricha Bewersdorff oraz wytwórnia win, likieru i octu Hugo Nieckau.
Położone na terenie dzisiejszych warsztatów szkolnych przy ulicy Konstytucji 3 Maja budynki tej rozlewni spłonęły już 18 stycznia 1945 roku, na cztery dni przed wejściem żołnierzy Armii Czerwonej. Tego dnia nadleciały od strony Lubawy dwa radzieckie samoloty, które zrzuciły bomby w okolicach dworca i starego miasta. Ucierpiały nieznacznie dworcowe baraki oraz wytwórnia Hugo Nieckau.
W mieście były też składy i hurtownie napojów. Jeden ze składów przetrwał do naszych czasów, choć w nieco zmienionej formie. Dziś, w zaciemnionych pomieszczeniach dawnego magazynu, mieści się restauracja "Smocza Jama". W trakcie prac związanych z budową restauracji natrafiono na dużą ilość porcelanowych korków z całych Prus Wschodnich.
W 2012 r. oddano po generalnym remoncie neogotycki budynek stacji Iława Główna, zachowując jednocześnie z ogromną starannością szczegóły pierwotnej budowli.
Opracowano na podstawie :
- Iława, Dzieje miasta - Stanisław Achremczyk
- Iława, Z dziejów miasta i powiatu - Stanisław Hertel, Witold Pikulski, Leonard Podgórski,Andrzej Wakar, Ewa Kulig
- Powiat Iławski, Dzieje miast i wsi – Wiesław Niesiobędzki
- Iława wczoraj i dziś – Rafał Kocięda
- Historia Iławy - @JachtCzarter
- Dworzec Iławy - http://www.youtube.com/watch?v=7UcXl3mT7Qc
- Mazury Zachodnie - http://mazuryzachodnie.blogspot.com/
- zdjęcia i pocztówki – internet, zbiory własne
